31 października 1517 roku skromny, niemiecki ksiądz na drzwiach kościoła w Wittenberdze wywiesił dokument, który zmienił bieg historii. Minęło już ponad pięć wieków, odkąd Marcin Luter przeciwstawił się doktrynie i praktyce swojego kościoła, domagając się jego reformy. W jednej ze szczególnie pamiętnych scen stanął przed cesarzem i odważnie oświadczył, ryzykując własnym życiem: „Oto stoję. Nie mogę postąpić inaczej. Niech mi Bóg pomoże”.
Luter nie był jednak sam. Reformacja nie dotyczyła jednej lub kilku wielkich postaci – Lutra, Kalwina, Zwingliego – ale ogromnego ruchu chrześcijańskiego, charakteryzującego się silnym przekonaniem, odwagą i radością, który jednak kosztował życie wielu mężczyzn i kobiet. Ruch ten zasiał ziarno, które nadal w XXI wieku przynosi owoce.
Marcin Luter był nie tylko otoczony reformatorami w Niemczech, ale również mniej znanymi bohaterami wiary z całej Europy np. Heinrich Bullinger, Hugh Latimer, Lady Jane Grey, Theodore Beza, Peter Martyr Vermigli i inni.
Aby docenić reformację przygotowaliśmy 31-dniową podróż po krótkich biografiach wielu jej bohaterów, zachęcając Państwa do zapoznania się z ich życiorysami.
Świeca brytyjska – Hugh Latimer & Nicholas Ridley.
Dla osób zaznajomionych z angielską reformacją nazwisko Latimer samo w sobie brzmi niepełnie. Wymaga obecności Ridleya.
Biskupi Hugh Latimer i Nicholas Ridley są związani z historią przede wszystkim dlatego, że 16 października 1555 roku zostali przywiązani do tego samego pala po północnej stronie Oksfordu. Jednak Latimera i Ridleya łączy nie tylko męczeńska śmierć. Biskupi dołączają również do listy najbardziej wpływowych reformatorów w Anglii – mężczyzn i kobiet, których wierność Pismu Świętemu i chwale Chrystusa przekształciła Anglię z katolickiego królestwa w latarnię morską reformacji.
Zarówno Latimer, jak i Ridley żyli za panowania czterech angielskich monarchów: Henryka VII, Henryka VIII (tego ze wszystkimi żonami), Edwarda VI i Marii I (zwanej „Krwawą Marią”). Obaj byli świadkami napięć związanych z reformacją pod wpływem nieśmiałej akceptacji Henryka VIII, ciepłego uścisku Edwarda VI i gwałtownego oporu Marii I wobec nauki reformowanej. Nie byli jednak bynajmniej przypadkowymi obserwatorami.
Latimer jako kaznodzieja
Latimer, urodzony około 1485 roku, przeżył pierwsze trzydzieści lat swojego życia jako gorliwy katolik – lub, jak sam powiedział, „uparty papista”. „Byłem tak upartym papistą, jak żaden inny w Anglii” – napisał – „do tego stopnia, że kiedy zostałem licencjatem teologii, cała moja przemowa była przeciwko Filipowi Melanchtonowi [tj. prawej ręce Lutra]”.
Jednak wkrótce po antyreformacyjnej wypowiedzi Latimera, młody duchowny z Cambridge, Thomas Bilney, zwrócił się do niego z prośbą. Czy Latimer pozwoliłby Bilneyowi na prywatne wyjaśnienie jego własnej reformowanej wiary? Latimer zgodził się i od tego momentu „zaczął wsłuchiwać się w Słowo Boże i porzucił szkolnych doktorów i podobne bzdury”. Latimer pozbierał strzały, którymi strzelał przeciw Reformacji i zaczął wycelowywać łuk w innym kierunku. Przez następne kilkadziesiąt lat wyróżniał się jako gorliwy reformowany kaznodzieja, czasami ciesząc się z tego powodu przychylnością Henryka VIII, a innym razem obawiając się jego prześladowań (w zależności od nastroju króla).
Być może najbardziej owocne lata posługi Latimera przypadły na krótki okres panowania Edwarda VI, od 1547 do 1553 roku. Pomimo swojego wieku Latimer pomagał arcybiskupowi Canterbury Thomasowi Cranmerowi w reformowaniu angielskiego kościoła, a przy okazji głosił kazania jak człowiek, który po prostu nie mógł przestać. Według J.C. Ryle’a, „prawdopodobnie żaden z reformatorów nie zasiał ziarna doktryny protestanckiej tak szeroko i skutecznie wśród klas średnich i niższych jak Latimer”.
Gdy w 1553 roku, królowa Maria doszła do władzy, Latimer został osadzony w celi Tower of London.
Uczony Ridley
Ridley, prawie dwadzieścia lat młodszy od Latimera, urodził się około 1502 roku w pobliżu granicy ze Szkocją. W ciągu następnych pięciu dekad stał się jednym z najbystrzejszych intelektualistów w Anglii, zapamiętując nawet wszystkie litery Nowego Testamentu – w języku greckim.
Po studiach w Pembroke College w Cambridge, Ridley kontynuował naukę we Francji, gdzie prawdopodobnie zetknął się z naukami reformacyjnymi. W przeciwieństwie do Latimera, Ridley nie pozostawił po sobie dokładnego śladu swojej drogi od katolickiego księdza do protestanckiego kaznodziei. Wiemy jednak, że w 1534 r. podpisał dekret przeciwko zwierzchnictwu papieża, trzy lata później przyjął stanowisko kapelana arcybiskupa Cranmera, a w 1545 r. wyrzekł się katolickiej doktryny transsubstancjacji. Kiedy został biskupem Londynu w 1550 roku, zastąpił kamienne ołtarze w londyńskich kościołach zwykłymi drewnianymi stołami. Według Ridleya i reformatorów, wieczerza była ucztą duchową, a nie ofiarą.
Zdolności naukowe Ridleya sprawiły, że był on przenoszony z jednego prestiżowego stanowiska na drugie, nawet za kapryśnych rządów Henryka VIII. Od Canterbury przez Westminster, Soham, Rochester po Londyn, Ridley studiował, głosił kazania, a po objęciu tronu przez Edwarda VI rzucił się w wir reform Cranmera. Gdy do władzy doszła królowa Maria, wówczas Ridley dołączył do Latimera w Tower.
Świeca Anglii
16 października 1555 roku, po spędzeniu osiemnastu miesięcy w celi, Latimer i Ridley spotkali się na stosie w Oksfordzie. Latimer w surducie i czapce, a Ridley w biskupiej todze, rozmawiali i modlili się razem, zanim kat przywiązał ich do pala.
Ridley jako pierwszy pokrzepił swojego przyjaciela. „Miej dobre serce, bracie, bo Bóg albo złagodzi rozpalony płomień, albo wzmocni nas, byśmy go przetrwali”. Gdy wiązka drewna zapaliła się pod nimi, Latimer miał swoją okazję. Podnosząc głos tak, by Ridley mógł go usłyszeć, zawołał: „ Bądź dobrej myśli, mistrzu Ridley, tego dnia, dzięki łasce Bożej, zapalimy w Anglii tak wielką świecę, która, jak ufam, nigdy nie zgaśnie”.
Trzy lata później Maria I zmarła i przekazała królestwo swojej przyrodniej siostrze Elżbiecie, protestanckiej królowej. Świeca Latimera i Ridleya zamieniła się w pochodnię.
Autor Scott Hubbard