31 października 1517 roku skromny, niemiecki ksiądz na drzwiach kościoła w Wittenberdze wywiesił dokument, który zmienił bieg historii. Minęło już ponad pięć wieków, odkąd Marcin Luter przeciwstawił się doktrynie i praktyce swojego kościoła, domagając się jego reformy. W jednej ze szczególnie pamiętnych scen stanął przed cesarzem i odważnie oświadczył, ryzykując własnym życiem: „Oto stoję. Nie mogę postąpić inaczej. Niech mi Bóg pomoże”.
Luter nie był jednak sam. Reformacja nie dotyczyła jednej lub kilku wielkich postaci – Lutra, Kalwina, Zwingliego – ale ogromnego ruchu chrześcijańskiego, charakteryzującego się silnym przekonaniem, odwagą i radością, który jednak kosztował życie wielu mężczyzn i kobiet. Ruch ten zasiał ziarno, które nadal w XXI wieku przynosi owoce.
Marcin Luter był nie tylko otoczony reformatorami w Niemczech, ale również mniej znanymi bohaterami wiary z całej Europy np. Heinrich Bullinger, Hugh Latimer, Lady Jane Grey, Theodore Beza, Peter Martyr Vermigli i inni.
Aby docenić reformację przygotowaliśmy 31-dniową podróż po krótkich biografiach wielu jej bohaterów, zachęcając Państwa do zapoznania się z ich życiorysami.
Z życia pastora – październikowe podróże z bohaterami reformacji nr 10/31
Podziemny tłumacz William Tyndale 1494–1536
Na początku lat trzydziestych XVI wieku angielski kupiec Stephen Vaughan otrzymał zlecenie odnalezienia Williama Tyndale’a i poinformowania go, że król Henryk VIII chce, aby powrócił z ukrycia na kontynencie. W liście z 19 czerwca 1531 roku Vaughan napisał o Tyndale’u te proste słowa: „Uważam, że zawsze śpiewa na jedną nutę”.
Ta jedna nuta brzmiała następująco: Czy król Anglii udzieli oficjalnego poparcia dla Biblii w języku narodowym dla wszystkich swoich angielskich poddanych? Jeśli nie, Tyndale nie wróci. Jeśli tak, Tyndale odda się w ręce króla i nigdy nie napisze kolejnej książki.
Król odmówił. Tyndale nigdy więcej nie pojechał do swojej ojczyzny. Natomiast, jeśli król i Kościół rzymskokatolicki nie zapewnią drukowanej Biblii w języku angielskim dla zwykłych ludzi, Tyndale to zrobi, nawet jeśli będzie go to kosztować życie. I tak się stało.
Chłopi od pługa poznają swoją Biblię
Gdy Tyndale miał 28 lat w 1522 roku, służył jako nauczyciel w domu Johna Walsha w Gloucestershire w Anglii, spędzając większość czasu na studiowaniu greckiego Nowego Testamentu Erazma, który został wydrukowany zaledwie sześć lat wcześniej w 1516 roku.
W miarę jak Tyndale coraz wyraźniej dostrzegał prawdy reformacji w greckim Nowym Testamencie, stawał się coraz bardziej podejrzany w katolickim domu Johna Walsha. John Foxe opowiada, że pewnego dnia zirytowany katolicki uczony podczas kolacji z Tyndale’em powiedział: „Lepiej być bez prawa Bożego niż bez prawa papieża”.
W odpowiedzi Tyndale wypowiedział swoje słynne słowa: „Sprzeciwiam się papieżowi i wszystkim jego prawom. . . . Jeśli Bóg mnie zachowa przy życiu to w ciągu kilku lat, sprawię, że chłopiec, który orze pługiem, będzie wiedział więcej o Piśmie Świętym niż ty”.
Jedna nuta – Crescendo
Cztery lata później Tyndale ukończył angielskie tłumaczenie greckiego Nowego Testamentu w Wormacji w Niemczech i zaczął przemycać je do Anglii w belach materiału. W październiku 1526 roku biskup Tunstall zakazał publikacji książki w Londynie, ale nakład wynosił już co najmniej trzy tysiące egzemplarzy. Książki docierały do ludzi. W ciągu następnych ośmiu lat wydrukowano jeszcze pięć pirackich wydań.
W 1534 roku Tyndale opublikował poprawiony Nowy Testament, ucząc się w międzyczasie hebrajskiego, prawdopodobnie w Niemczech, co pomogło mu lepiej zrozumieć powiązania między Starym i Nowym Testamentem. Biograf David Daniell nazywa Nowy Testament z 1534 r. „chwałą pracy jego życia”. Jeśli Tyndale „zawsze śpiewał na jedną nutę”, to było to crescendo, pieśń jego życia – ukończony i dopracowany Nowy Testament w języku angielskim.
Po raz pierwszy w historii grecki Nowy Testament został przetłumaczony na język angielski. Przed swoją męczeńską śmiercią w 1536 roku Tyndale przetłumaczył na powszechny angielski nie tylko Nowy Testament, ale także Pięcioksiąg, Księgi Jozuego do 2 Księgi Kronik i Księgę Jonasza. Materiał ten stał się podstawą Wielkiej Biblii wydanej przez Milesa Coverdale’a w Anglii w 1539 roku i podstawą Biblii Genewskiej opublikowanej w 1557 roku – „Biblii narodu”, która sprzedała się w ponad milionie egzemplarzy w latach 1560-1640.
Tłumaczenie Biblii, Prawda Ewangelii
Co skłoniło Tyndale’a do śpiewania pieśni na jedną nutę przez całe życie? Było to mocne jak skała przekonanie, że wszyscy ludzie są w niewoli grzechu, ślepi, martwi, potępieni i bezradni oraz że Bóg działał w Chrystusie, aby zapewnić zbawienie z łaski przez wiarę. To właśnie było ukryte w łacińskich Pismach i kościelnym systemie pokuty i zasług. Dlatego Biblia musiała zostać przetłumaczona i dlatego Tyndale poniósł śmierć męczeńską. Tyndale napisał;
„Wiara, matka wszystkich dobrych uczynków, usprawiedliwia nas, zanim możemy przynieść jakikolwiek dobry uczynek; tak jak mąż poślubia swoją żonę, zanim może mieć z nią jakiekolwiek legalne dzieci”.
Człowiek jest zgubiony, duchowo martwy, potępiony. Bóg jest suwerenny, Chrystus jest wystarczający, wiara jest wszystkim. Tłumaczenie Biblii i prawda biblijna były dla Tyndale’a nierozłączne, a zwłaszcza prawda o usprawiedliwieniu wyłącznie przez wiarę – rozpaliła Wielką Brytanię reformowanym ogniem, a w konsekwencji sprowadziła wyrok śmierci na tłumacza Biblii.
W październiku 1536 roku, w wieku zaledwie 42 lat, jednonutowy śpiew Tyndale’a został uciszony, gdy przywiązano go do stosu, uduszony przez kata, a następnie spalony w ogniu. Dzięki jego tłumaczeniu na powszechny język angielski, pieśń przerodziła się w potężny chór brytyjskich pokojówek, szewców, a nawet oraczy.
Autor John Piper