31 października 1517 roku skromny, niemiecki ksiądz na drzwiach kościoła w Wittenberdze wywiesił dokument, który zmienił bieg historii. Minęło już ponad pięć wieków, odkąd Marcin Luter przeciwstawił się doktrynie i praktyce swojego kościoła, domagając się jego reformy. W jednej ze szczególnie pamiętnych scen stanął przed cesarzem i odważnie oświadczył, ryzykując własnym życiem: „Oto stoję. Nie mogę postąpić inaczej. Niech mi Bóg pomoże”.
Luter nie był jednak sam. Reformacja nie dotyczyła jednej lub kilku wielkich postaci – Lutra, Kalwina, Zwingliego – ale ogromnego ruchu chrześcijańskiego, charakteryzującego się silnym przekonaniem, odwagą i radością, który jednak kosztował życie wielu mężczyzn i kobiet. Ruch ten zasiał ziarno, które nadal w XXI wieku przynosi owoce.
Marcin Luter był nie tylko otoczony reformatorami w Niemczech, ale również mniej znanymi bohaterami wiary z całej Europy np. Heinrich Bullinger, Hugh Latimer, Lady Jane Grey, Theodore Beza, Peter Martyr Vermigli i inni.
Aby docenić reformację przygotowaliśmy 31-dniową podróż po krótkich biografiach wielu jej bohaterów, zachęcając Państwa do zapoznania się z ich życiorysami.
Z życia pastora – październikowe podróże z bohaterami reformacji nr 14/31
Lobbysta Ewangelii – Thomas Cranmer 1489-1556
Gdy król Henryk VIII leżał umierający w swoim łóżku, chciał, aby jeden człowiek przyszedł i trzymał go za rękę. O dziwo, człowiek ten był głównym zwolennikiem reformacji protestanckiej.
Thomas Cranmer pomógł pokierować angielską reformacją, choć jest mało znaczącym bohaterem w porównaniu do Lutra, Kalwina i innych reformatorów. Nie napisał żadnych ważnych książek teologicznych ani nie był pastorem żadnego ważnego kościoła. W rzeczywistości Cranmer przyjął główne prawdy Reformacji dość późno. Niemniej jednak w latach reformacji protestanckiej wpłynął na kształt angielskiej teologii być może bardziej niż jakakolwiek inna osoba, która kiedykolwiek żyła.
Narodziny separacji
Urodzony w 1489 roku w małej wiosce Aslockton, Thomas Cranmer dorastał w pobliżu lasu Sherwood, w którym trzy wieki wcześniej ukrywał się Robin Hood. Był opieszałym czytelnikiem, a ukończenie czteroletnich studiów licencjackich w Cambridge zajęło mu osiem lat. Wytrwał w swoich studiach, ukończył studia magisterskie, został mianowany ministrem a następnie powołany przez Cambridge do wykonywania zawodu nauczyciela. Nadał Cambridge renomę, zachęcając swoich studentów do samodzielnego studiowania Biblii.
Podczas gdy Cranmer wypełniał spokojnie swoje dni, zasiadając w komitetach akademickich, w Anglii panował chaos. Król Henryk VIII chciał unieważnić swoje małżeństwo z Katarzyną Aragońską. W wyniku dziwnego splotu okoliczności Cranmer zasugerował niektórym doradcom Henryka, że król Anglii nie podlega zwierzchnictwu papieża (ku uciesze króla). Rada Cranmera nieumyślnie zasiała więc ziarno, które oddzieliło angielski kościół od rzymskiego katolicyzmu.
Reformowany polityk
Pod koniec swojego życia Cranmer porzucił rzymski katolicyzm na rzecz doktryny reformowanej, co miało odzwierciedlenie w zawirowaniach i rozłamach angielskiej reformacji. Będąc studentem w Cambridge, sceptycznie podchodził do lektury Marcina Lutra, ale po zaprzyjaźnieniu się z Szymonem Grynaeusem i Andreasem Osianderem przekonał się do myśli reformowanej. Ostatecznie odrzucił doktrynę transsubstancjacji po rozmowach ze swoim przyjacielem Nicholasem Ridleyem. Następnie Cranmer wyjaśnił reformy liturgiczne będąc pod wpływem rozmów z włoskim reformatorem Piotrem Męczennikiem i niemieckim reformatorem Marcinem Bucerem.
Teologia Cranmera zmieniła się zbyt dramatycznie dla angielskich rzymskich katolików i zbyt wolno dla nastawionych reformatorsko ewangelików. Dla niektórych (nawet dzisiaj) reformy Cranmera wydawały się zbyt osobiście i politycznie motywowane. Nie miał on jednak luksusu wypracowywania swoich subiektywnych przekonań w gronie bezinteresownych uczonych. Jego teologia kształtowała się w niestabilnym duszpasterskim i politycznym tyglu kryzysów.
Ojciec Kościoła anglikańskiego
Największe osiągnięcia duszpasterskie Cranmera przypadły na okres panowania Edwarda VI, kiedy to opracował on publiczne liturgie, kazania duszpasterskie (homilie), prywatne modlitwy i artykuły wiary. Pisma te określiły ramy doktrynalne i osobistą pobożność, które później rozwinęły się w Kościół anglikański, za co jest najbardziej wspominany.
Cranmer chciał, aby wszyscy w angielskich kościołach przyjęli usprawiedliwienie jedynie przez wiarę. Napisał; „Propozycja ta – abyśmy zostali usprawiedliwieni jedynie przez wiarę, darmo i bez uczynków – została wypowiedziana w celu wyraźnego usunięcia wszelkich zasług naszych uczynków, jako niewystarczających, aby zasłużyć na nasze usprawiedliwienie z rąk Bożych; a tym samym najdobitniej wyrazić słabość człowieka i dobroć Boga, niedoskonałość naszych własnych uczynków i najobfitszą łaskę naszego Zbawiciela Chrystusa; a tym samym całkowicie przypisać zasługę naszego usprawiedliwienia jedynie Chrystusowi i Jego najcenniejszej przelanej krwi”.
Podwójne wyrzeczenie
Kiedy rzymskokatolicka królowa Maria I przejęła władzę, reformowane przekonania Cranmera kosztowały go życie. Przez trzy lata był więziony, izolowany, poniżany, przesłuchiwany i torturowany. Był zmuszony patrzeć, jak jego przyjaciele, Nicholas Ridley i Hugh Latimer, płoną żywcem.
Później, podczas własnej egzekucji, Cranmer omal nie poddał się i nie wycofał swoich przekonań, ale ten zwykle niezdecydowany i cichy mąż stanu z wielkim przekonaniem zademonstrował swoją wiarę w Chrystusa podczas palenia na stosie.
Grabieżca na tronie
Momentem, który najlepiej ilustruje trwałe dziedzictwo Cranmera, nie był dzień jego własnej śmierci, ale dzień dziewięć lat wcześniej, kiedy stał przy łożu śmierci króla Henryka VIII. 27 stycznia 1547 roku król Henryk umierał. Służący zapytał go, kogo chciałby mieć przy swoim łóżku. Król poprosił o Thomasa. Do czasu przybycia Cranmera, król Henryk nie był w stanie mówić. Historyk John Foxe opisał tę historię;
„Wtedy arcybiskup, nawołując go do pokładania ufności w Chrystusie i wzywania Jego miłosierdzia, poprosił go, chociaż nie mógł mówić, aby dał jakiś znak oczami lub ręką, że ufa Panu. Wtedy król, trzymając go za rękę, ścisnął jego rękę tak mocno, jak tylko mógł”.
Scena ta pięknie puentuje najważniejszą przyjaźń w angielskiej reformacji. Niezależnie od tego, w co wierzył król Henryk, ściskając tego dnia dłoń Cranmera, Bóg wykorzystał łączącą ich więź, aby uwolnić Anglię od rzymskiego katolicyzmu i odzyskać jedyną prawdziwą ewangelię.
Autor Matthew Westerholm