31 października 1517 roku skromny, niemiecki ksiądz na drzwiach kościoła w Wittenberdze wywiesił dokument, który zmienił bieg historii. Minęło już ponad pięć wieków, odkąd Marcin Luter przeciwstawił się doktrynie i praktyce swojego kościoła, domagając się jego reformy. W jednej ze szczególnie pamiętnych scen stanął przed cesarzem i odważnie oświadczył, ryzykując własnym życiem: „Oto stoję. Nie mogę postąpić inaczej. Niech mi Bóg pomoże”.
Luter nie był jednak sam. Reformacja nie dotyczyła jednej lub kilku wielkich postaci – Lutra, Kalwina, Zwingliego – ale ogromnego ruchu chrześcijańskiego, charakteryzującego się silnym przekonaniem, odwagą i radością, który jednak kosztował życie wielu mężczyzn i kobiet. Ruch ten zasiał ziarno, które nadal w XXI wieku przynosi owoce.
Marcin Luter był nie tylko otoczony reformatorami w Niemczech, ale również mniej znanymi bohaterami wiary z całej Europy np. Heinrich Bullinger, Hugh Latimer, Lady Jane Grey, Theodore Beza, Peter Martyr Vermigli i inni.
Aby docenić reformację przygotowaliśmy 31-dniową podróż po krótkich biografiach wielu jej bohaterów, zachęcając Państwa do zapoznania się z ich życiorysami.
Z życia pastora – październikowe podróże z bohaterami reformacji nr 29/31
Pastor administrator – Johannes Bugenhagen 1485-1558
Obraz Lucasa Cranacha Młodszego (1569) wystawiony w kościele Mariackim w Wittenberdze w Niemczech przedstawia reformatorów wittenberskich pracujących razem na zboczu wzgórza, dbających o uprawianą ziemię i zbierających plony. Chociaż ich trud jest ciężki, praca tych współpracujących reformatorów jest zdecydowanie owocna.
Obok słynnego Marcina Lutra, erudycyjnego Filipa Melanchtona i wielu innych, Johannes Bugenhagen, pastor kościoła Mariackiego, nosi jasną szatę podczas prac polowych. Choć Bugenhagen nie był tak sławny ani płodny jak Luter i Melanchton, pracował u ich boku, zarówno w kościele Mariackim, jak i później na Uniwersytecie w Wittenberdze.
Cztery role reformatora
Johannes Bugenhagen – znany również jako Johannes Pomeranius – choć był głównie pastorem, służył Reformacji w ramach, które Kurt Hendel podsumowuje, w czterech różnych rolach: teologa, egzegety, pastora oraz reformatora społecznego i organizatora kościoła.
Jako teolog Bugenhagen był w dużej mierze samoukiem; miał niewielkie formalne wykształcenie teologiczne, ale dużo studiował Pismo Święte i ojców Kościoła patrystycznego. Ze szczególną biegłością w języku łacińskim, Bugenhagen ostatecznie uzyskał doktorat z teologii na Uniwersytecie w Wittenberdze i wykładał tam teologię. Pod względem egzegetycznym Bugenhagen jest prawdopodobnie najlepiej zapamiętany ze swojego komentarza do Psalmów z 1524 r., choć stworzył także komentarze do Jeremiasza i Mateusza oraz tłumaczenie Biblii na język dolnoniemiecki.
Ponieważ głównym powołaniem Bugenhagena było pełnienie przez trzy dekady funkcji pastora kościoła Mariackiego w Wittenberdze, większość jego codziennej pracy miała charakter duszpasterski. Ze wszystkich swoich ról Bugenhagen wydawał się szczególnie uzdolniony w kształtowaniu młodego kościoła reformacyjnego i otaczającego go życia miejskiego.
Zarządzanie ruchem
Umiejętność Bugenhagena w budowaniu nowych społeczności kościelnych, miast i regionów przyłączających się do reformacji była dla niego czymś więcej niż tylko zadaniem. Walter Ruccius opisuje pracę administracyjną Bugenhagena jako jeden z dwóch szczególnych darów. Obok wiernej „lojalności wobec tego, co uważał za prawdę”, pisze Ruccius, Bugenhagen posiadał „dar porządku”. Bugenhagen wykorzystał swój „dar ładu” do stworzenia solidnych struktur społecznych i zarządczych dla nowych wspólnot reformacyjnych.
W szczególności Kirchenordnungen Bugenhagena, czyli „zakony kościelne”, szczegółowo opisują współzależność między organami politycznymi a lokalnymi kościołami oraz organizację w poszczególnych kościołach. Zdolność do efektywnego dzielenia się i dostosowywania tych obywatelskich i kościelnych struktur była kluczem do szybkiego rozprzestrzeniania się reformacji najpierw w Niemczech, a następnie w Skandynawii.
Jako teolog o wyjątkowych zdolnościach organizacyjnych, Bugenhagen przysłużył się Reformacji w największym stopniu poprzez stworzenie i wdrożenie niezwykle praktycznych struktur. Chociaż metody działania Kirchenordungen mogą wydawać się dziwaczne dla naszych współczesnych wyobrażeń o relacjach kościoła i państwa, praca Bugenhagena świadczy o wartości darów administracyjnych w szerzeniu ewangelii.
Przyjaźń z Lutrem
W natłoku pisania, organizowania, projektowania i podróżowania Bugenhagen utrzymywał bliskie relacje z wittenberskimi reformatorami jako ich przyjaciel i pastor. Szczególnie bliskie relacje łączyły go z Lutrem. Bugenhagen udzielił ślubu Lutrowi i Katherinie von Bora, ochrzcił ich dzieci i pełnił funkcję spowiednika Lutra.
Kiedy Bugenhagen wygłaszał kazanie na pogrzebie Lutra 22 lutego 1546 r., obawiał się, że „nie będzie w stanie wypowiedzieć ani słowa z powodu swoich łez”. Po podziękowaniu Bogu za odwagę Lutra w przeciwstawieniu się korupcji w Kościele rzymskokatolickim, nawet w obliczu „prześladowań i oszczerstw”, Bugenhagen modlił się: „Chroń swoje ubogie chrześcijaństwo… Zachowaj w swoim kościele wiernych i dobrych kaznodziejów”.
Polemika w winnicy
Tak jak Bugenhagen modlił się o wierność i wytrwałość w pracy kaznodziejskiej, tak Cranach w swoim dziele „Der Weinberg des Herrn” przedstawia wittenberskich reformatorów jako grupę ewangelistów i kaznodziejów pracujących razem, aby pielęgnować i rozwijać kościół w kierunku dojrzałości ze względu na Chrystusa.
Niemniej jednak zarówno retoryka Bugenhagena, jak i obrazy kościoła Cranacha są również wysoce polemiczne. Na innej stronie wzgórza w „Der Weinberg” Cranach przedstawia rzymskie władze kościelne bezmyślnie niszczące winorośl, palące uprawy i wypełniające studnie kamieniami. Opisy kościoła rzymskiego Bugenhagena są werbalnym odpowiednikiem obrazów Cranacha: w kazaniu pogrzebowym Lutra, Bugenhagen narzeka na „bezczelne, okrutne, wielkie bluźnierstwa przeciwników i upartych księży i mnichów” oraz „ żałosnego papieża”, używając apokaliptycznych słów, by porównać kościół rzymski do Babilonu.
Ataki przedstawione w obrazach Cranacha i retoryka Bugenhagena wskazują na to, o co toczy się sprawa w Reformacji i apokaliptyczną naglącą potrzebę, którą odczuwali Reformatorzy. Kościół jest winnicą należącą do Jezusa. Jeśli Chrystus miałby nagle powrócić, by zasygnalizować koniec czasów, o czym Bugenhagen był przekonany, że wkrótce nastąpi, Bugenhagen miał uzasadnione intencje, by zostać znalezionym ciężko pracującym „w winnicy Pańskiej” wraz ze swoimi wittenberskimi współbraćmi.
Autor Betsy Howard